Rau dớn không chỉ là một loại thực phẩm được yêu thích với sự đa dạng trong chế biến món ăn mà còn là dược liệu tự nhiên đáng quý. Điều đáng nói là không phải ai cũng biết đến loại rau này và những lợi ích thực sự mà nó mang lại cho sức khỏe.
1. Rau dớn là cây gì?
Cây rau dớn là loại cây thuộc họ dương xỉ, rễ và thân ngắn, chiều dài khoảng 0.5 – 1m, mọc bò. Lá cây rau dớn có phiến kép lông chim 1 lần khi còn non và 2 lần khi đã già, hình nhọn như ngọn giáo. Các lá của rau dớn mọc so le với nhiều lá chét bên trong với 12 – 16 cặp mọc cách và lên dần; thường thì lá chét trên sẽ không có cuống còn lá chét dưới sẽ có cuống.
Rau dớn thuộc họ dương xỉ, phần ngọn cong xoăn giống vòi voi
Ở phần gân phụ mặt sau của lá có một ổ túi bào tử hình tròn, nhỏ, xếp đều trên gân. Ổ túi bào tử này hình bầu dục, mào hẹp, màu vàng sáng. Nhìn bề ngoài rau dớn hơi giống cây dương xỉ nên nhiều người nhầm lẫn. Rau có cành dài, các lá nhỏ xòe xung quanh giống như tán ô. Phần đầu lá cong giống như móc câu với các lá non vươn thẳng còn phần đầu lá lại uốn cong như vòi voi.
2. Công dụng của cây rau dớn với sức khỏe
2.1. Theo quan niệm của y học cổ truyền
Y học cổ truyền quan niệm rau dớn có tính mát, có nhiều công năng:
– Nước sắc từ lá cây rau dớn là một loại thuốc bổ sau sinh cho phụ nữ.
– Nước sắc từ lá non, thân và rễ rau dớn có thể chữa ho, nhất là ho ra máu.
– Phần lá cây có thể chữa đau nhức đầu, sốt, làm lành vết thương, trị các bệnh nhiễm trùng da, trị tiêu chảy, trị kiết lỵ.
2.2. Theo quan niệm của y học hiện đại
Một số nghiên cứu đã tìm thấy trong cây rau dớn các đặc điểm:
– Kháng khuẩn
Nghiên cứu về chiết xuất ethanol chứa trong 19 loại rau truyền thống được thực hiện ở Malaysia trong đó có rau dớn cho thấy rằng loại cây này có hoạt tính kháng khuẩn.
Ngoài ra, chiết xuất DE trong nước và cồn còn tìm thấy ở rau dớn hoạt tính chống lại vi khuẩn gây bệnh ở thực vật và người như Salmonella a Arizonae, E. coli, Staph aureus,…
Cây rau dớn có chứa hoạt chất với khả năng chống lại vi khuẩn E. coli
– Chống oxy hóa
Rau dớn chứa hàm lượng flavonoid khoảng 19,974 mg QE /g sấy khô có khả năng chống oxy hóa với mức ức chế khoảng 24.590%.
– Chống nấm
Chiết xuất methanolic thu được từ lá và thân của cây rau dớn có khả năng kháng nấm rộng. Không những thế, chiết xuất chloroform từ loại rau này còn có hoạt tính kháng tất cả loại nấm có giá trị MIC dao động 0.02 – 2.50mg/ml.
– Tẩy giun
Phần thân và rễ của rau dớn chứa chất chiết xuất từ ete có thể tẩy giun sán.
– Giảm đau
Lá cây rau dớn chứa Sterol và Flavonoid. Nghiên cứu về hoạt tính giảm đau được thực hiện thông qua việc dùng axit axetic gây ra sự quằn quại ở chuột. Chiết xuất dạng nước đã cho thấy khả năng giảm đau mạnh mẽ ở các mô hình đau ngoại vi và viêm trung ương. Từ đó có thể thấy được khả năng giảm đau của rau dớn là do sự có mặt của hai loại hoạt chất này.
Một nghiên cứu khác được thực hiện để đánh giá hoạt động giảm đau từ flavonoid bán tinh khiết trên chiết xuất D. esculentum ethanolic qua phương pháp quằn quại gây ra axit axetic từ chuột bạch tạng ở Thụy Sĩ. Kết quả thu được là khi tăng liều lượng lên thì hoạt động giảm đau cũng tăng lên.
– Chống tiểu đường
Nghiên cứu về hoạt động ức chế glucosidase được thực hiện từ năm loại dương xỉ ăn được trong đó có cây rau dớn cho thấy khả năng của loại rau này mạnh hơn. Ngoài ra, rau dớn còn có độc tính tế bào tùy thuộc trên liều lượng với tế bào K562.
– Chống viêm và bảo vệ gan
Đánh giá hoạt động bảo vệ gan và chống viêm của rau dớn, đã có nghiên cứu cho thấy hoạt tính bảo vệ gan có tác dụng ức chế độc tính tại gan do CCl4. Ngoài ra, chiết xuất metanol còn cho thấy khả năng ức chế cao nhất với lipoxygenase và cyclooxygenase-2 ở nồng độ 1000 µg.
3. Bài thuốc và món ăn từ cây rau dớn
3.1. Các bài thuốc thường dùng
– Làm lành vết thương và cầm máu: dùng 50g rau dớn rửa sạch đem giã nhỏ rồi đắp trực tiếp lên trên vết thương.
– Chữa kiết lỵ, hen suyễn, sốt rét, đau bụng: lấy 20g thân rễ rau dớn đem cắt bỏ phần rễ con và rửa sạch sau đó đem thái nhỏ rồi sắc lên cùng 200ml nước cho đến khi chỉ còn 50ml thì chắt nước ra chia thành 2 lần uống/ ngày.
– Chữa bỏng: dùng 100g lá rau dớn non, 100g ruột của quả bí ngô đem giã nát và đắp lên vết bỏng.
– Chữa nhiễm trùng, ghẻ, mụn nhọt: lấy phần lá rau dớn non đem giã nhuyễn và đắp lên tổn thương.
3.2. Món ăn từ rau dớn
– Món luộc
Đây là món ăn vô cùng đơn giản, chỉ cần lấy rau dớn tươi xanh luộc lên chấm mắm là được.
Nộm rau dớn – món ăn ngon và bổ
– Món trộn
Lấy thịt ba chỉ, tôm sông đem thái hạt lựu rồi ướp cùng hành tím băm nhỏ, hạt nêm, nước mắm, tiêu và trộn đều lên. Tiếp theo đó hãy phi hành cho thơm và cho thịt, tôm vào xào chín. Cuối cùng, cho rau dớn đã được luộc sơ vào rồi đảo đều. Trước khi ăn nên rắc lên bề mặt món trộn này một ít lạc rang để kích thích thêm vị giác.
– Món xào
Rau dớn tươi đem rửa sạch, chần qua nước sôi rồi vớt ra để ráo. Tiếp sau đó phi vàng tỏi tươi và cho phần rau đã chuẩn bị vào. Cuối cùng, thêm hạt nêm, tương ớt, đường, tiêu, lạc giã dập và ít nước cốt chanh rồi trộn đều lên.
– Món nộm
Chọn ngọn rau dớn cong non đem rửa sạch sau đó phơi nắng cho tái và cho vào chõ đồ xôi bằng gỗ đồ lên trong khoảng 20 phút. Tiếp sau đó đem đổ rau vào bát to rồi cho thêm ớt, tỏi, gừng, nước cốt chanh, rau thơm, hạt nêm, muối trắng và trộn đều, để 5 phút cho các gia vị ngấm vào rau. Cuối cùng, lấy lạc rang giã nhỏ rải lên trên.
3.3. Một vài lưu ý khi dùng rau dớn
Rau dớn là loại rau mọc dại nhưng tương đối lành tính. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, trong quá trình sử dụng, nên lưu ý:
– Trong lá rau dớn non có thể có một lượng nhỏ độc tố dương xỉ nên cần thận trọng trước nguy cơ ngộ độc. Hiện tại vẫn hề có ghi nhận nào về trường hợp ngộ độc rau dớn nên có thể yên tâm.
– Trước khi ăn nên rửa rau thật kỹ để loại bỏ ký sinh trùng bám trên lá rau.
Những chia sẻ trên đây hy vọng sẽ giúp bạn đọc biết thêm về lợi ích cũng như cách chế biến thực phẩm rau dớn để có các bữa ăn ngon miệng mà vẫn đảm bảo sức khỏe.